اگر خاطرتان باشد، در گذشته‌ای نه‌چندان دور برای اتصال به اینترنت باید شماره‌تلفن کامپیوتری را می‌دانستیم که در یک ISP به اینترنت متصل بود تا با شماره‌گیری آن، به شبکه اینترنت و داده‌های دلخواهمان دسترسی پیدا می‌کردیم.
در آن زمان، اتصال به شبکه بسیار آشفته و دست‌و‌پاگیر بود. هر کامپیوتر باید به‌طورمستقل به شبکه متصل می‌شد؛ به‌همین‌دلیل، با مجموعه‌ای کاملاً غیرمتمرکز روبه‌رو بودیم؛ اما در‌حال‌حاضر، این فرایند روندی متفاوت پیدا کرده است. امروزه، تنها چند شرکت محدود در‌زمینه میزبانی وب و سرور وظیفه ارائه اتصال به اینترنت را بر‌عهده دارند. با آنکه این تغییر آشفتگی‌ها را از بین برده، جنبه غیرمتمرکزبودن اتصال به اینترنت را تنزل چشمگیری داده است.
در سال ۱۹۹۸، سروری که تقریباً ۹۰درصد از تمام اتصالات پیجرهای (دستگاه‌هایی برای مبادله پیام متنی و صوتی) ایالات متحده را برقرار می‌کرد، از کار افتاد و یکی از قطعی‌های مهم اتصال به اینترنت در تاریخ این کشور رقم خورد. اکنون با رشد شبکه اینترنت اگر چنین اتفاقی رخ دهد، عواقب آن بسیار گسترده و جبران‌ناپذیر خواهد بود.
با‌توجه‌به اینکه امروزه تقریباً همه‌چیز وابسته به اینترنت است، بحث شبکه متمرکز در‌برابر شبکه غیرمتمرکز موضوعی بسیار مهم به‌نظر می‌رسد. برخی معتقدند اینترنت غیرمتمرکز نمی‌تواند جایگزین اینترنت متمرکز شود و برخی دیگر امیدوارند که با توسعه بیشتر شبکه‌های غیرمتمرکز، شکل فعلی اینترنت تغییر کند. نظر به اهمیت این موضوع، قصد داریم مفاهیم اینترنت متمرکز و غیرمتمرکز را بررسی و ویژگی‌های آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کنیم؛ پس تا پایان مطلب همراه ما باشید تا ببینیم آینده اینترنت چگونه خواهد بود.
اینترنت متمرکز چیست؟
در ساختار اینترنت متمرکز، نقطه‌ای متمرکز در شبکه وجود دارد. این نقطه همان سروری است که تمام داده‌های شبکه قبل از توزیع میان سایر کامپیوترها باید از آن عبور کنند.
در ابتدای شکل‌گیری شبکه اینترنت، این مجموعه شبکه‌ای مستقل بود که گروه‌های مختلف مردم و سازمان‌ها را به‌هم متصل می‌کرد. اتصال محدود اعضای شبکه امکان غیرمتمرکزبودن اینترنت در آن زمان را فراهم می‌کرد؛ اما حالا شرایط کاملاً متفاوت شده و تقاضا برای اتصال به اینترنت به سطحی رسیده است که شبکه‌های غیرمتمرکز پیشین امکان پشتیبانی از حجم درخواست‌های فعلی را ندارند.
هنوزهم همان مدل قبلی اینترنت استفاده می‌شود که به‌موجب آن اطلاعات از نقطه‌ای مرکزی، یعنی سرور، عبور می‌کند. موضوعی که در‌این‌میان به‌وجود آمده، این است که برخلاف گذشته امروزه شبکه‌های کوچک‌تری در داخل شبکه‌های بزرگ‌تر ایجاد شده‌اند. شبکه‌های کوچک‌تر می‌توانند گروه‌هایی از افراد یا شرکت‌هایی باشند که روی مجموعه داده‌های منحصربه‌فردی کار می‌کنند.
تاریخچه شبکه متمرکز اینترنت
در دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، کاربران می‌توانستند بدون نیاز به شرکت یا ارائه‌دهنده خدمات خاص، محتوا را به‌صورت آنلاین در اینترنت منتشر کنند. این در حالی است که در‌حال‌حاضر، هیچ‌کس تمام ابزارهای موردنیاز برای برقراری اتصالات اینترنتی را دراختیار ندارد. چنین منابع و امکاناتی فقط دراختیار چند شرکت محدود قرار دارد. همین انحصار در امکانات و دسترسی است که بر جنبه متمرکزسازی اینترنت دامن می‌زند.
سهم عمده‌ای از منابع پشتیبانی از اتصالات اینترنتی متعلق به شرکت‌های گوگل و فیس‌بوک است. تمرکز امکانات در چنین شرکتها و سازمان‌های خاصی اکثر مردم را بابت مسائل حریم خصوصی نگران می‌کند. البته نمی‌توانیم سرمایه‌گذاری‌های عظیم این شرکتها در ایده‌های نوآورانه را نادیده بگیریم.
حقیقت این است که امکانات ارائه‌شده همین شرکت‌هاست که امکان اتصال سریع افراد به اینترنت بدون توجه به موقعیت مکانی آنان را فراهم کرده است. با‌این‌حال، تثبیت قدرت و سهم بازار برای تعداد محدودی از شرکتها مشکلاتی را به‌همراه داشته است که جامعه فعالان و توسعه‌دهندگان را به‌سمت ایجاد اینترنت غیرمتمرکز سوق داده است.
مزایا و معایب شبکه متمرکز
بی‌شک مزایای متعدد و انکارناپذیری در ایجاد تمرکز در شبکه وجود دارد. درادامه، برخی از این مزایا را بررسی می‌کنیم.
- زنجیره فرمان (سلسله‌مراتب) تعریف‌شده شبکه: زنجیره فرمان و ساختار لایه‌ای در شبکه متمرکز به‌وضوح تعریف شده و مشخص است؛ به‌همین‌دلیل، زمانی‌که شرکتی از شبکه متمرکز استفاده می‌کند، زنجیره فرمان سازمانی آن‌ها مشخص است. این بدان‌معناست که همه کارمندان یک شرکت می‌دانند که باید چه کاری انجام دهند و مدیر چه کسی است و چقدر بر برخی از عناصر کنترل دارند. همچنین، استفاده از شبکه‌های متمرکز و زنجیره فرمان تعریف‌شده آن فرایند تفویض اختیار در زنجیره را نیز آسان می‌کند. مدیران ارشد به‌راحتی می‌توانند کار را به رده‌های پایین‌تر شرکت محول کنند؛ بنابراین، از این طریق کار به بهترین شکل ممکن نهایی می‌شود و به‌پایان می‌رسد. اگر کار با موفقیت انجام شود، اعتماد را در بین کاربران و زنجیره ایجاد می‌کند. این مزیت بدین‌دلیل ایجاد می‌شود که در شبکه متمرکز، فقط یک نود مرکزی یا تعدادی محدود از نودها مسئول تأیید تعاملات هستند.
- کاهش هزینه‌ها: یکی از مزایای مهم متمرکزسازی به‌صرفه‌بودن هزینه‌های مرتبط با آن است. هر شبکه یا زیرساخت متمرکز به پشتیبانی و هزینه کمتری نیاز دارد. ازآنجاکه سازمان‌ها یا شبکه‌های متمرکز از‌قبل برنامه‌ریزی شده‌اند، هزینه‌های مرتبط با آن‌ها تا زمانی که به‌طور‌قطعی نیاز به گسترش نداشته باشند، از درآمد آن‌ها فراتر نمی‌رود.
- پیاده‌سازی سریع تصمیمات: شکی نیست ویژگی متمرکزبودن موجب می‌شود که سازمان‌ها یا شبکه‌ها اجرای سریع تصمیم را به‌سهولت انجام دهند. ازآنجاکه شبکه‌های متمرکز نودها یا اعضای کمتری دارند، به ارتباط کمتری نیز برای دریافت مجوز از سطوح مختلف نیاز دارند. همچنین، اگر شبکه متمرکز به ایجاد تغییری نیاز داشته باشد، می‌توان آن را در چند دقیقه انجام داد. به‌عنوان مثال، شبکه متمرکز می‌تواند به‌سرعت حساسیت بیشتری در رویه احراز هویت مشتری (KYC) تنظیم و نیازمندی‌های بیشتری را اضافه کند.
بیشتر بخوانید: نود یا گره (Node) چیست؟
معایب شبکه متمرکز
علاوه‌بر مزایایی که گفتیم، معایب مختلفی نیز برای شبکه‌های متمرکز وجود دارد که برخی از آن‌ها بدین‌شرح‌اند:
- اعتماد: سازمان‌های متمرکزی که ادعا می‌کنند ایمن هستند، هیچ‌وقت به‌طور‌کامل امن و مطمئن نیستند. اعتماد در‌حقیقت توافقی است که بین ارائه‌دهنده خدمات و کاربر تنظیم می‌شود؛ پس چون این یک توافق است، می‌تواند به‌راحتی شکسته شود. علاوه‌بر کاربران، شرکت‌های بزرگ نیز هر‌از‌گاهی از مشکلات اعتماد کاربران در شبکه‌های متمرکز متضرر می‌شوند. اغلب زمانی چنین اتفاقی رخ می‌دهد که امنیت در سیستم به مشکل تبدیل شده باشد. در این صورت، قبل از اینکه شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات بتوانند با ارائه راه‌حل‌ها و مزیت‌ها به افراد زیان‌دیده اعتماد آنان را بازگرداند، کاربران از خدمات آن‌ها منصرف می‌شوند و به‌سراغ گزینه‌های دیگر می‌روند.
- مسائل امنیتی: تمرکز بدین‌معناست که کل شبکه به یک نقطه وابسته است و در‌صورت شکست و مشکل در همان نقطه، کل شبکه دچار اختلال می‌شود. سازمان‌ها از این مشکلات مطلع هستند؛ از‌این‌رو، اقداماتی برای مهار آن به‌کار گرفته‌اند. با‌این‌حال، همچنان احتمال شکست وجود دارد و این ضعف بزرگی برای خدمات متمرکز محسوب می‌شود؛ بنابراین، اتکا کل شبکه به یک مرکز اصلی، مشکل امنیتی بسیار مهمی در شبکه متمرکز ایجاد می‌کند.
- محدودیت مقیاس‌پذیری: ازآنجاکه در اکثر مواقع شبکه متمرکز از سروری واحد استفاده می‌کنند، محدودیت‌های مقیاس‌پذیری نیز در این سیستم‌ها ایجاد می‌شود.
اینترنت غیرمتمرکز چیست؟
عاملی که شبکه‌های متمرکز و غیرمتمرکز را از یکدیگر متمایز می‌کند، نحوه دسترسی آنلاین افراد به داده‌ها در این شبکه‌هاست. شبکه‌های اینترنتی متمرکز سرورهایی دارند که به‌عنوان محافظ داده عمل و همه داده‌ها از‌طریق آن‌ها عبور می‌کنند. همچنین، اتصال به اینترنت غیرمتمرکز متکی به شبکه همتابه‌همتایی (P2P) است که با گردهم‌آیی مجموعه‌ای از کاربران ساخته شده است.
در شبکه‌های غیرمتمرکز، هیچ نهاد واحدی شبکه را کنترل نمی‌کند. در این شبکه‌ها، دستگاه‌های مختلفی که به اینترنت متصل هستند، جایگزین گروهی از سرورهای قدرتمند می‌شوند و به‌عنوان میزبان اینترنت عمل می‌کنند. در‌حقیقت، اینترنت غیرمتمرکز دسترسی به داده‌ها را به سطح دیگری ارتقا می‌دهد. در این نوع از شبکه‌ها، صدها یا هزاران نود وجود دارند که از‌طریق آن‌ها می‌توان به داده‌ها دسترسی پیدا کرد.
ورود بلاک چین و استفاده از اینترنت غیرمتمرکز مبتنی‌بر بلاک چین می‌تواند بزرگ‌ترین جهش در تکامل اینترنت باشد. این تغییر مهم می‌تواند مناقشه میان طرفداران سیستم‌های متمرکز و غیرمتمرکز را متوقف کند. هنگامی‌که شبکه بلاک چین غیرمتمرکز کاملاً پیاده‌سازی شود، قدرت و مرجعیت متمرکز موجود در شبکه‌های متمرکز را از بین میبرد. فناوری بلاک چین قبلاً ثابت کرده است که توانایی برآورده‌کردن نیازهای شبکه را دارد. نکته دیگر اینکه بلاک چین در شبکه غیرمتمرکز امکان انجام تبادلات داده را بدون نیاز به واسطه برای نظارت بر عملیات فراهم می‌کند.
مزایا و معایب اینترنت غیرمتمرکز
غیرمتمرکزبودن شبکه مزایای و معایبی به‌همراه دارد. در ابتدا، به مزایا و سپس معایب این نوع شبکه‌ها اشاره می‌کنیم. مزایای مهم این شبکه‌ها عبارت‌اند از:
- تسلط کامل: یکی از مزایای مهم تمرکززدایی این است که کاربران بر تبادلات خود کاملاً نظارت می‌کنند. این یعنی آنان می‌توانند بدون نیاز به دریافت مجوز از مرجعی متمرکز، تبادلی را در زمان دلخواه شروع کنند. به‌بیان ساده‌تر، فرایند تأیید تبادلات به اشخاص ثالث وابسته نیست. شبکه غیرمتمرکز از روش‌های اجماع برای تأیید اطلاعات استفاده می‌کند، نه از مرجع متمرکز. در‌حال‌حاضر، سازمان‌های غیرمتمرکز متعددی مشغول فعالیت هستند.
- تغییرناپذیر و حذف‌نشدنی بودن داده‌ها: ساختار داده‌های ثبت‌شده در شبکه بلاک چین تغییرناپذیر است. این ویژگی بدین‌معناست که امکان تغییر یا حذف داده‌ها پس از ذخیره آن‌ها وجود نخواهد داشت.
- امنیت: شبکه‌های غیرمتمرکز به‌دلیل نحوه مدیریت داده‌ها و تبادلات داده‌ها ایمن هستند. این شبکه‌ها از الگوریتم‌های رمزنگاری برای اطمینان از ایمن‌بودن دفترکل داده‌ها استفاده می‌کنند.
- سانسورنشدنی‌بودن داده‌ها: جلوگیری از سانسور و دست‌کاری نیز نتیجه تمرکززدایی در شبکه است. در شبکه متمرکز، احتمال سانسور اطلاعات بسیار بیشتر است؛ اما شبکه‌های غیرمتمرکز کمتر مستعد سانسور هستند؛ زیرا مرجع مرکزی‌ای وجود ندارد که داده‌ها را کنترل کند. در شبکه‌های غیرمتمرکز، اعضای شبکه می‌توانند مستقیماً با یکدیگر تعامل کنند؛ از‌این‌رو، سانسور یا اصلاً وجود ندارد یا کمتر اعمال می‌شود.
- منبع‌باز‌بودن شبکه: یکی دیگر از مزایای شبکه‌های مبتنی‌بر بلاک چین این است که شبکه‌های مذکور عمدتاً منبع‌باز هستند. این شبکه‌ها با ایجاد محیطی باز برای توسعه، خدمات و ابزارها و محصولات شگفت‌انگیزی ارائه می‌کنند. به‌عنوان مثال، لینوکس منبع‌باز است و سیستمی دارد که به هر‌کسی امکان می‌دهد آن را بهبود ببخشد. همین امر درباره شبکه‌های غیرمتمرکز نیز صادق است. در‌مقابل، شبکه متمرکز یا بسته فرصت منبع‌باز‌بودن و امکان توسعه باز را از دست می‌دهد.
شبکه‌های بلاک چینی درکنار مزایای خود، معایبی نیز دارند. برخی از معایب این شبکه‌ها ازاین‌قرارند:
- مغایرت: اگر غیرمتمرکزبودن ساختار شبکه سازمانی به‌خوبی حفظ و مدیریت نشود، ممکن است به ایجاد مغایرت و تضاد در شبکه منجر شود.
- هزینه: در محیط سازمانی، تمرکززدایی می‌تواند بیشتر از تمرکز هزینه داشته باشد؛ زیرا مستلزم راه‌اندازی سیستم‌هایی است که بتوانند ارتباطات را خودکارتر کنند.
- اَعمال مجرمانه: وقتی از بلاک چین غیرمتمرکز صحبت می‌شود، امکان انجام اعمال مجرمانه می‌تواند ضعف بزرگی برای آن محسوب شود. ازآنجاکه همه مراحل در شبکه ناشناس انجام می‌شود، ممکن است موجب سوء‌استفاده مجرمان از این شرایط شود.
تفاوت‌های بنیادین شبکه‌های متمرکز و غیرمتمرکز
حالا که با مزایا و معایب اینترنت متمرکز و غیرمتمرکز آشنا شدیم، به تفاوت‌های این دو مدل از شبکه نیز نگاهی خواهیم انداخت.
ردیابی داده‌ها
در ساختار اینترنت متمرکز، ردیابی جریان داده‌ها نسبتاً آسان است. با‌توجه‌به اینکه چنین اطلاعاتی از یک مکان، یعنی سرورها، عبور می‌کنند، از‌طریق همان سرورها نیز می‌توان به‌راحتی داده‌ها را ردیابی کرد. در‌عین‌حال، در شبکه‌های غیرمتمرکز با‌توجه‌به اینکه هزاران دستگاه به‌عنوان نودهای ذخیره‌سازی داده‌ها عمل می‌کنند، ردیابی داده‌ها امکان‌پذیر نیست.
عبور همه اطلاعات از یک نقطه مرکزی در شبکه‌های متمرکز به مجموعه‌هایی مانند فیس‌بوک و گوگل اجازه داده است که حجم زیادی از داده‌ها را جمع‌آوری و با بی‌توجهی کامل به حریم خصوصی افراد، از آن‌ها برای منافع خود استفاده کنند.
حریم خصوصی
برخلاف شبکه‌های متمرکز، شبکه‌های غیرمتمرکز سطح خاصی از حریم خصوصی را ارائه می‌کنند که مردم عصر دیجیتال مشتاق آن هستند. نبود سرور و نقطه مرکزی امکان پیگیری عملیات آنلاین را برای سازمان‌ها از بین میبرد. شبکه‌های غیرمتمرکز برای افرادی ایدئال هستند که تمایل دارند حریم خصوصی خود را حفظ و از هویت خود در شبکه‌های آنلاین محافظت کنند.
خرابی در یک نقطه
با‌توجه‌به اینکه داده‌ها قبل از انتشار باید از نقطه مرکزی معینی عبور کنند، شبکه‌های اینترنتی متمرکز همیشه در‌معرض خطر خرابی هستند. بسته به سیستم پشتیبان موجود، خرابی سروری که حجم عظیمی از داده‌ها را میزبانی می‌کند، می‌تواند دسترسی افراد به داده‌ها را غیرممکن کند.
اکنون که تقریباً همه‌چیز به اتصال به اینترنت وابسته است، نقص سرورها یا زیرساخت برنامه‌ها یا داده‌های مهم می‌تواند تقریباً در هر گوشه از جهان ویران‌کننده باشد. نکته مهم دیگر اینکه حملات هکرها به چنین شبکه‌هایی به پدیده‌ای رایج تبدیل شده است و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی را به صرف میلیاردها دلار برای محافظت از شبکه‌های خود مجبور کرده است.
باوجوداین، در شبکه‌های غیرمتمرکز خرابی یک نقطه در شبکه، هرگز دسترسی افراد را به داده‌ها محدود یا قطع نمی‌کند. در‌دسترس‌بودن هزاران نود که افراد می‌توانند از‌طریق آن‌ها به اطلاعات دسترسی داشته باشند، این خطر را تا حد بسیار زیادی کاهش می‌دهد.
مقیاس‌پذیری
مقیاس‌پذیری محدود یکی دیگر از مشکلاتی است که شبکه‌های متمرکز با آن دست‌‌وپنجه نرم می‌کنند؛ زیرا تمام برنامه‌های اصلی در شبکه‌های تک‌سرور مستقر شده‌اند. افزودن فضای ذخیره‌سازی بیشتر و پهنای باند و قدرت پردازشی بیشتر باید همیشه در کانون توجه قرار گیرد تا بتواند پاسخ‌گوی تقاضای کاربران باشد. معماری شبکه‌های غیرمتمرکز اجازه می‌دهد تا به‌جای تمرکز بر نقطه‌ای واحد، بار کاری روی چندین دستگاه کامپیوتری مختلف در نقاط گوناگون توزیع شود.
سانسور داده‌ها و بی‌طرفی شبکه
اتصال به اینترنت متمرکز باعث شده است که شرکت‌های قدرتمند به‌ضرر مصرف‌کنندگان نهایی عمل کنند. به‌عنوان مثال، ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی می‌توانند سرعت اینترنت را تنظیم کنند. این امکان به آن‌ها اجازه می‌دهد که حتی نوع داده‌ها و امکان دسترسی افراد به انواع اطلاعات را نیز تنظیم کنند.
ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی شبکه را تجاری‌سازی می‌کنند. تجاری‌سازی یعنی کسانی که پول بیشتری به آن‌ها می‌پردازند، از ارتباط بهتر با محدودیت‌های کمتر لذت می‌برند. در‌مقابل کسانی که پولی کمتری پرداخت می‌کنند، از شبکه‌ای با کنترل‌ها و محدودیت‌های بیشترِ ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی برخوردار می‌شوند.
دولت‌ها
در مقایسه بین سیستم‌های متمرکز و غیرمتمرکز دولتی، باید بدانید که شبکه‌های متمرکز اختیارات حاکمیتی را به دولت‌ها اعطا می‌کنند؛ اما شبکه‌های غیرمتمرکز چنین اختیاری ندارند. بنابراین، حاکمیت در شبکه متمرکز درمقایسه‌با سایر کاربران این شبکه بیشترین اختیارات را خواهند داشت. افزون‌براین، در ساختار شبکه غیرمتمرکز مفهومی از مرجعیت قدرت وجود ندارد؛ بنابراین، همه کاربران سیستم حداکثر قدرت را دارند.
سیستم‌های غیرمتمرکز ازنظر ویژگی بسیار منحصربه‌فرد هستند؛ اما این بدان‌معنا نیست که مقام‌های دولتی نمی‌توانند از این فناوری استفاده کنند. بلاک چین شبکه‌ای غیرمتمرکز است که تاکنون در پروژه‌های دولتی متعددی به‌کار گرفته شده و تا‌به‌امروز نیز بدون هیچ مشکلی به کارش ادامه داده است.
جمع‌بندی
اینترنت غیرمتمرکز با مشکلاتی مواجه است که سرعت ورود ارزهای دیجیتال به دنیای واقعی را کُند کرده است. اینترنت غیرمتمرکز و ارزهای دیجیتال این قابلیت را دارند که در آینده نزدیک، شیوه زندگی مردم را متحول کنند؛ اما برخی موانع از تبدیل‌شدن این نوآوری‌ها به جریان اصلی جلوگیری می‌کنند.
اینترنت متمرکز فعلی محدودیت‌هایی دارد که ماندگاری و کارایی آن را در عصر تکنولوژی دچار تردید کرده است. بی‌شک اینترنت غیرمتمرکز توانایی رفع برخی از کاستی‌های اینترنت متمرکز را دارد. از مسائل مرتبط با حریم خصوصی گرفته تا تضمین امنیت داده‌ها، شبکه‌های اینترنتی غیرمتمرکز بخت بیشتری برای متحول‌کردن اینترنت دارند. ایجاد اینترنت غیرمتمرکز به‌نفع مصرف‌کننده نهایی است و وضعیت موجود در نحوه مدیریت داده‌ها را شبکهمتحول کند.
