هزینه فرصت (Opportunity cost) چیست؟

اگر به‌جای نوشتن این مقاله، در یک دوره آموزشی شرکت می‌کردم، می‌توانستم مهارت‌هایم را گسترش دهم؛ از طرف دیگر، شما هم می‌توانید به جای خواندن این مقاله، ویدیویی درباره نحوه استیکینگ در فلان پلتفرم را مشاهده کنید و از آن کسب درآمد کنید.

این دقیقا هزینه فرصت است. در این مقاله از اکسران می‌خواهیم نگاهی به مفهوم هزینه فرصت (Opportunity cost) بیندازیم و نقش آن را در زندگی، اقتصاد و به‌طور مشخص بازار رمزارزها بررسی کنیم. با ما همراه باشید.

تعریف هزینه فرصت؛ سختی همیشگی انتخاب

تصمیم‌گیری و انتخاب میان گزینه‌های مختلف، بدون شک یکی از سخت‌ترین کارهای جهان است.

همواره با انتخاب یک گزینه، اگر نگوییم گزینه یا گزینه‌های دیگر را از دست می‌دهیم، ولی احتمال به‌ثمر نشستنشان لااقل برای مدتی به‌تعویق خواهد افتاد. هزینه فرصت برای بیان توضیح چنین شرایطی به‌وجود آمد.

هزینه فرصت مفهوم مهمی در مبحث تصمیم‌گیری است؛ زیرا به افراد و کسب‌وکارها کمک می‌کند که هزینه انتخاب‌های خود را بسنجند.

در نظر گرفتن هزینه فرصت تضمین می‌کند که همه جوانب سنجیده و سبک‌وسنگین (Trade Off) شده است. هزینه فرصت می‌تواند به دو شکل مالی و زمانی در نظر گرفته شود. عوامل متعددی بر هزینه فرصت تاثیر می‌گذارند که عبارتند از:

هزینه فرصت یک مفهوم بنیادی در اقتصاد است. این مفهوم به مزایا یا فرصت‌هایی اشاره دارد که در هنگام انتخاب یک گزینه نسبت به گزینه دیگر از دست می‌رود.

بهتر است برای لمس بیشتر ماجرا، مثالی بزنیم. فرض کنید مقدار مشخصی پول و ۲ گزینه پیش رو دارید که تنها می‌توانید با آن پول یکی از آن‌ها را انتخاب کنید؛ گزینه اول رفتن به رستوران و گزینه دوم خرید لباس.

اگر بخواهید آن را برای رفتن به رستوران خرج کنید، هزینه فرصت شما هزینه لباسی است که می‌توانستید با همان میزان پول خریداری کنید. برعکس این اتفاق نیز برقرار است. اگر خرید لباس را انتخاب کنید، دیگر نمی‌توانید به رستوران بروید و هزینه فرصت شما هزینه رستوران خواهد بود.

هزینه فرصت چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟

اکنون که متوجه شدیم هزینه فرصت چیست، برای اینکه بتوانیم بهتر تصمیم‌گیری کنیم، باید آن را اندازه‌گیری کنیم. همان مثال بالا را با عدد پیش می‌بریم. فرض کنید ۱۰۰ هزار تومان در اختیار دارید که یا می‌توانید با آن لباس بخرید یا به رستوران بروید. هزینه رستوران ۱۰۰ هزار تومان و هزینه لباس ۹۰ هزار تومان است. صرف نظر از اینکه این اعداد در حال حاضر با واقعیت بسیار فاصله دارد، اما شما باید یکی از آن‌ها را انتخاب کنید. فرمول کلی هزینه فرصت به‌شکل زیر است:

هزینه گزینه‌ای که انتخاب شده است – هزینه گزینه‌ای که از انتخاب آن صرف نظر کردیم = هزینه فرصت

با توجه به مثال بالا، هزینه انتخاب خرید لباس برابر با ۱۰ هزار تومان می‌شود.

هزینه خرید لباس – هزینه رستوران = هزینه فرصت

یعنی انتخاب خرید لباس، علاوه‌بر هزینه آشکاری که ۹۰ هزار تومان است، با توجه به از دست دادن فرصت رفتن به رستوران، ۱۰ هزار تومان به‌عنوان هزینه فرصت در نظر گرفته می‌شود.

مثال بالا درباره انتخاب بین دو کالا بود. حال اگر بخواهیم هزینه فرصت را برای سرمایه‌گذاری در بازار مالی محاسبه کنیم، فرمول محاسبه هزینه فرصت اندکی تغییر می‌کند و به شکل زیر می‌شود:

بازگشت سرمایه موقعیت انتخاب‌شده – بازگشت سرمایه موقعیت انتخاب‌نشده = هزینه فرصت یا درآمد از دست‌رفته

اگر عدد به‌دست آمده مثبت باشد، یعنی به‌ازای انتخابی که می‌کنیم، آن مقدار درآمد از دست می‌دهیم و اگر عدد منفی باشد، یعنی هزینه فرصت انتخابمان منطقی است.

هزینه فرصت چه کاربردهایی دارد؟

هزینه فرصت به عنوان یک مفهوم مهم در اقتصاد در بسیاری از حوزه‌های مختلف کاربرد دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

اهمیت هزینه فرصت در دنیای کریپتو

هزینه فرصت را می‌توان به‌عنوان یک مفهوم بسیار مهم در صنعت کریپتو در نظر گرفت؛ زیرا این بازار بسیار پرنوسان بوده و با سودها و ضررهای بالقوه بزرگی همراه است.

معامله‌گری را در نظر بگیرید که روی یک ارز دیجیتال سرمایه‌گذاری کرده و این رمزارز اخیرا رشد خوبی داشته است.

دو راه پیش روی این فرد قرار دارد. راه اول اینکه آن دارایی را بفروشد و روی ارز دیگری سرمایه‌گذاری کند، راه دوم این است که به امید سود بیشتر همچنان آن را هولد کند.

هر دو حالت هزینه فرصت مختص به خود را دارد. در حالت اول هزینه فرصت به‌دست آوردن سود بیشتر از دارایی اول، از دست دادن احتمالی کسب سود از محل سرمایه‌گذاری در رمزارزهای دیگر است.

درباره هزینه فرصت راه دوم نیز اگر فرد رمزارزش را هولد کند، ممکن است با اصلاح قیمت مواجه شود و سودش را از دست دهد. از طرف دیگر ممکن است رمزارزهای دیگر سود بیشتری در ازای سرمایه‌گذاری به او بدهند.

این قضیه فقط مربوط به معامله‌گران و تریدرها نیست و در خصوص ماینرها نیز صدق می‌کند. زمانی که ماینری با توجه به برآوردی که داشته است، اقدام به خریداری تجهیزات لازم برای استخراج یک رمزارز مشخص می‌کند، دیگر نمی‌تواند ارز دیجیتال دیگری ماین کند؛ بنابراین درآمد و سود بالقوه حاصل از ماین ارزهای دیجیتال دیگر به‌عنوان هزینه فرصت ماینر حساب می‌شود.

مقایسه هزینه فرصت و هزینه غرق‌شده

مفهومی به‌عنوان هزینه غرق‌شده یا Sunk Cost نیز وجود دارد. این مفهوم به معنای هزینه‌ای است که برای یک پروژه، کسب‌وکار یا فرآیند صرف شده است و در صورت لغو یا تغییر مسیر، قابل بازگشت نیست.  اجازه دهید با طرح یک مثال موضوع را پیش ببریم. فرض کنید شرکتی برای تولید یک کالا، ابزاری خریداری و نصب کرده است. پس از تولید کالا به‌خاطر بازاریابی ناموفق، فروش آن شکست می‌خورد و در نهایت تصمیم گرفته می‌شود کالا تولید نشود. در این صورت، هزینه‌هایی که برای خرید و نصب دستگاه صرف شده است، به عنوان هزینه غرق‌شده در نظر گرفته می‌شود که قابل بازیابی نیست.

هزینه غرق‌شده می‌تواند در فرآیندهای تصمیم‌گیری تاثیر بسیار زیادی داشته باشد؛ زیرا برخی مواقع افراد تمایل دارند به دلیل صرف هزینه در گذشته، فعالیت ناموفق را ادامه دهند و به جای تصمیم‌گیری بر اساس هزینه‌ها و سودآوری آینده، بر اساس هزینه‌های گذشته و ناامیدی تصمیم‌گیری کنند. در نتیجه، هزینه غرق‌شده ممکن است به عنوان عامل محدودکننده در تصمیم‌گیری‌های آینده عمل کند.

برای یادآوری، هزینه فرصت به فرصتی اشاره دارد که در نتیجه انجام یک فعالیت یا پروژه، از دست رفته است؛ بنابراین هر چه هزینه غرق شده بیشتر باشد، هزینه فرصت بالاتری برای انجام فعالیت دیگر وجود خواهد داشت، زیرا برای بازگشت به نقطه صفر و بازیابی هزینه‌های گذشته، باید فرصت‌های جدید را از دست داد.

به طور خلاصه، هزینه غرق شده و هزینه فرصت هر دو به نوعی از هزینه‌ها اشاره می‌کنند که هزینه فرصت برای محاسبه هزینه انجام فعالیت جدید بر اساس فرصت‌هایی که در نتیجه انجام فعالیت قبلی از دست رفته‌اند، استفاده می‌شود؛ در حالی که هزینه غرق شده مربوط به هزینه‌هایی است که برای انجام فعالیت در گذشته صرف شده است و نمی‌توان آن را بازیابی کرد.

ارتباط میان هزینه فرصت و مزیت مطلق و مزیت نسبی

فرض کنید یک کشور یا فرد در تولید یک کالا یا خدمات در مقایسه با کشورها یا افراد دیگر، بیشترین کارایی را داشته باشد. به عبارت دیگر، آن فرد یا کشور در تولید یک کالا یا خدمات از دیگران بیشترین بازدهی را دارد و این کار را با کمترین هزینه و بیشترین بهره‌برداری انجام می‌دهد. به این حالت مزیت مطلق یا Absolute Advantage گفته می‌شود. از طرف دیگر مزیت نسبی یا Comparative Advantage به حالتی می‌گویند که هزینه تولید محصول A نسبت به محصول B برای تولید‌کننده اول نسبت به تولیدکننده دوم کمتر است؛ بنابراین تولیدکننده اول در تولید محصول A دارای مزیت نسبی است.

هزینه فرصت را به‌نحوی می‌توان با مزیت مطلق و مزیت نسبی در ارتباط مستقیم دانست. با توجه به مفهوم مزیت مطلق، هر کشور یا شخص که برای تولید یک محصول بهترین شرایط را دارد، درصورت تولید محصول دیگری هزینه فرصت بسیاری زیادی را باید متحمل شود.

برای مزیت نسبی نیز این قضیه صادق است. هر کشوری باید در تولید محصولاتی که مزیت نسبی دارد، تخصص پیدا کند. در این مورد، هزینه فرصت ناشی از انتخاب یک فعالیت که دارای مزیت نسبی است، به دلیل دسترسی به نیروی کار ماهر، ماشین‌آلات، منابع طبیعی و شرایط جغرافیایی به شکل بهینه ممکن، محاسبه می‌شود. هزینه فرصت در این شرایط می‌تواند نسبت به مزیت مطلق کمتر باشد، اما همچنان در صورت انتخاب نادرست، ممکن است برای اقتصاد گران تمام شود.

بنابراین، هزینه فرصت به عنوان یک عامل مهم در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، به خصوص در تجارت بین‌المللی، برای انتخاب بهترین فرصت و انتخاب فعالیتی که مزیت مطلق یا نسبی دارد، بسیار مهم است.

پرسش و پاسخ (FAQ)

• هزینه فرصت به زبان ساده چیست؟
  هزینه فرصت به این مفهوم اشاره دارد که باید هزینه دستیابی به یک هدف یا انتخاب را با صرف نظر کردن از انتخاب‌های دیگر پرداخت کرد.
• فرمول محاسبه هزینه فرصت چیست؟
  برای محاسبه هزینه فرصت باید هزینه انتخابی که از آن صرف نظر شده است را از هزینه انتخابی که انجام شده، کم کرد.

جمع‌بندی

هزینه فرصت به‌عنوان یک مفهوم بنیادی در علم اقتصاد شناخته می‌شود و به فرصت‌هایی که ممکن است به‌هنگام انتخاب میان گزینه‌های مختلف از دست برود، اشاره دارد. این مفهوم یکی از نکات بسیار مهم در هنگام تصمیم‌گیری است که باید به آن بسیار توجه شود. در این مقاله به این اشاره کردیم که هزینه فرصت چیست، چگونه محاسبه می‌شود، چه کاربردهایی دارد و درباره اهمیت هزینه فرصت در بازار کریپتو دارد، صحبت کردیم. آیا تا به حال شما از این مفهوم در تصمیم‌گیری‌های خود استفاده کرده‌اید؟